Çarlık Rusya döneminde silahlanmaya karşı çıkıp savaşmadıkları üzere sürgün edilerek Kars’a yerleşen Malakanlarca Arpaçay ve Kağızman ilçelerine yapılan su değirmenleri, asırlardır köylülere hizmet veriyor.

1877-1878 Osmanlı-Acımasız Savaşı’nda Kafkas ve kısmen Anadolu’ya sürgün edilen, çarpışma ve silahlanmaya karşı sâdır Malakanlar, tarım ve hayvancılık çalışmalarıyla bölgeye şanlı ulama sağladı.

Yerleştikleri Kars’ın birçok noktasında su değirmenleri yaparak, köylülerin tahılını öğütmeye başlayan Malakanlar, kentten göçerken bile yaptıkları bu işletmeleri dolay halkına bıraktı.

Arpaçay ilçesine merbut Küçükçatma ile Kağızman ilçesine kapalı Ortaköy ve Tunçkaya köylerindeki değirmenler, un ve bulgur hazırlayan köylülere asırlardır hizmet veriyor.

Dere kıyısında kurulan su değirmenlerinde yer köylerden getirilen buğday ve arpalar, önceki eliminasyon işleminden geçiriliyor. Sonrasında temizlenen ürünler, suyun gücüyle çarkları dönen değirmen taşına gelerek öğütülüyor. Burada işçilerce torbalanan ürünler, evlere ulaştırılıyor.

“Unu iyice oluyor”

Kağızman’birlikte dedesinden babasına mütezayit değirmeni üçüncü batın adına işleten Erhan Ulusoy, AA muhabirine, Malakanlardan artan değirmeni nesilden nesile aktarmaya çaba gösterdiklerini söyledi.

Kendisinden sonra dahi değirmeni oğlunun çalıştıracağını anlatan Ulusoy, geleneksel yöntemle vatandaşlara hizmet etmekten mutluluk duyduklarını belirtti.

Mesaisinin günün önce ışıklarıyla başladığını tabir fail Ulusoy, “İlk sulara bakıyorum, kanallarda onarımdan sonra değirmeni çalıştırıyorum. Bu değirmenin özelliği suyla çalışması, ruh değirmenlerden çokça iyidir.” dedi.

Elektrik ile su değirmeni arasındaki farkı anlatan Ulusoy, “Düdüklü Tencere tencerede pişen aşındırmak normal tencerede pişen yemeğin tadını vermez. Su değirmeni kilolu öğüttüğü üzere unu iyice oluyor. Elektrikli değirmen aceleci öğüttüğü için bu kadar bol olmuyor.” diye niteleyerek konuştu.

Küçükçatma köyünde değirmencilik yapan Fazilet Kayaç da tahminî bir buçuk asırlık değirmeni çalıştırdıklarını, kendisinden sonraları bakacak kimsenin bulunmadığını belirtti.

“Bize değirmen Malakanlardan kaldı. Onlar giderken bize sattı, tığ bile tıpkısı şekilde bitmeme ettiriyoruz.” diyen Kaya, gücü yetene büyüklüğünde işi devam ettireceğini fakat köylerinde apayrı işletmeci olmadığı için değirmenin kapanabileceğini anlattı.

Değirmene rüşvet öğütmeye mevrut Alican Şimşekli Fener bile hayvanları için kırma yapımında hele su değirmenlerini yeğleme ettiğini belirterek, “Hasat sonrası aldığımız ürünü, sabah 06.00’birlikte kalkıp değirmene getirdik. Değirmene getirdiğimiz kış hazırlığı üzere, arpayı üstelik hayvanlara pili yapacağız.” ifadelerini kullandı.